Karbon Ayak İzi Nedir?

Nâzım Hikmet, “Bu dünya soğuyacak” diye yazarken bir gün dünyada yaşamın son bulacağı gerçeğinden dem vuruyordu. Henüz karbon ayak izi gibi kavramların konuşulmadığı yıllarda yazılmıştı bu şiir. Bugün baktığımızda dünyadaki yaşamın yok olma tehlikesinin günlük yaşamın tam ortasına perçinlendiğini görüyoruz. Nâzım Hikmet, öngörüleri içinde küresel ısınma gibi faktörler olmadığından olsa gerek, dünyanın çekirdeğinin bir gün soğuyacağını düşünerek yazmıştı dizelerini. Oysa dünyamız gittikçe ısınıyor. Üstelik insanlığın atmosferde bıraktığı karbon ayak izinin etkisi, tüm önlemlere karşın geri dönülemez noktayı aştı aşacak seviyede. Peki, nedir bu karbon ayak izi dedikleri kavram?

Karbon ayak izi, temelde her türlü insan faaliyetinin çevreye verdiği zararı ölçmek için kullanılan, atmosfere salınan karbondioksit gazını kerteriz noktası alan bir ölçü birimi. Karbon ayak izi, doğrudan birincil ve dolaylı ikincil olmak üzere iki sınıfa ayrılıyor.

Birincil, yani doğrudan olarak adlandırılan karbon ayak izi, evsel enerji tüketimiyle ve uçak, otomobil gibi araçlarda kullanılan fosil yakıtların yanmasıyla ortaya çıkan karbondioksit emisyonlarını ifade ediyor. İkincil, yani dolaylı karbon ayak izi ise sanayi ürünlerinin imalat sürecinde salınan karbondioksit ile bu ürünlerin bozunma sürecinde ortaya çıkan karbondioksit emisyonlarının ölçüsü.

Kısacası karbon ayak izi, günümüzde artık görmezden gelemeyeceğimiz kadar önemli bir kavram. En basit insani faaliyetin bile atmosfere salınan sera gazına olan etkisini ortaya çıkaran karbon ayak izi, dünyayı ve canlılığı kurtarmak için ihtiyaç duyduğumuz çözümün anahtarı olabilir. Kampbros olarak 2017 yılında başladığımız yayın hayatımıza, web sitemizdeki görselleri optimize ederek sunucularımızda minimum enerji tüketimi ile devam ediyoruz. Google’ın sürdürülebilirlik çalışmalarına dikkat ediyor, hızlı ve optimize edilmiş görsel kaynaklarını sizlere sunarak minimum internet kaynağı tüketmenizi sağlıyoruz. Peki karbon ayak izimizi nasıl hesaplıyoruz? Gelin, karbon ayak izi nasıl hesaplanıyor birlikte inceleyelim.

Karbon Ayak İzi Hesaplama

Karbon ayak izi kurum ve birey bazında ayrı yöntemler baz alınarak hesaplanır. Karbon ayak izi hesaplamasında kurumların üretim faaliyetleri odağa alınırken bireyler söz konusu olduğunda tüketim alışkanlıkları önem kazanıyor. Karbon ayak izi hesaplamasında uluslararası alanda kabul görmüş çeşitli yöntemler ve standartlar var. Kyoto Protokolü kapsamına alınan 6 sera gazı türünün (CO2, CH4, N2O, PFc, HFc, SF6) incelenmesini sağlayan standartların ve yöntemlerin başında Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli’nin (ICPP) yayınlamış olduğu bilimsel raporların yanı sıra GHG Protokolü, ISO 14064, CDP, PAS 2050 gibi standartlar geliyor. Biz yine de yazımızı profesyonellerin anlayacağı terimlerle daha fazla doldurmamak adına karbon ayak izi hesaplamada kullanılan yöntemleri basitçe açıklamaya çalışalım.

Biraz önce belirttiğimiz üzere karbon ayak izi ölçülebilen, yani rakamlarla ifade edilebilen bir kavram. Temelde birincil ve ikincil olarak atmosfere salınan karbondioksitin hacimsel karşılığı karbon ayak izinin sayısal değerini verir. Kullanılan fosil yakıtlar, tüketilen elektriğin üretim yöntemi, fabrika bacalarından salınan sera gazları, su tüketimi, lojistik ve nakliye gibi birçok faktör karbon salınımını artırmakta. Kurumlar için üretim zincirlerinde ortaya çıkan karbon salınımı karbon ayak izinin önemli bölümünü oluştururken bireyler için en önemli etki tüketim alışkanlıklarında ortaya çıkıyor. Karbon ayak izi hesaplamasında birçok farklı ve karmaşık yapı izleniyor olsa da karbon ayak izini hesaplamanın en basit formülü şu şekilde:

Karbon ayak izi = Yakıt Tüketimi x Emisyon Faktörü

Bu noktada yakıt olarak belirtilenin karbondioksit salınımına neden olan her bir eylemi kapsadığını hatırlatmakta fayda var. Çünkü karbon ayak izi yalnızca araç kullanımıyla ortaya çıkmıyor. Telefon kullanırken, televizyon izlerken ya da yemek siparişi verirken, kısacası hemen hemen her eylemimizle karbon ayak izi bırakırız. Buna ek olarak bazı otoriteler kişisel bazda yapılan karbon ayak izi hesaplamalarının kişilerin yaşadığı ülkeleri göz önünde bulundurarak yapılması gerektiğini söylüyor. Burada vurgulanan düşünce toplumsal etkinin bireysel çabalara dahi sirayet ettiği yönünde. Söz gelimi, elektriği fosil yakıtla üreten bir bölgede televizyon izlemenin elektriği çevreci yöntemlerle üreten bir bölgede televizyon izlemekle aynı olmayacağı aşikâr.

Karbon Ayak İzi Azaltma Yöntemleri

“Hemen hemen her eylemimiz sonucunda karbon ayak izi bırakıyorsak, küresel ısınmayı nasıl durduracağız?” diye soranlar olacaktır. Tabii ki neden olduğumuz karbon ayak izini mümkün olduğunca azaltarak… Zira karbon ayak izi azaltma yöntemleri günlük yaşamın birçok alanında uygulanabilmekte. Gelin, karbon ayak izini azaltmak için neler yapılabilir bir göz atalım:

• Özel taşıt kullanmak yerine yürüyebilir, bisiklete binebilir ya da toplu ulaşımı tercih edebilirsiniz.
• Uçak yolculuklarını azaltabilirsiniz; zira uçaklar karbon ayak izini en çok artıran ulaşım biçimidir.
• Evinizde enerji tasarrufu yapabilir, enerji verimliliği yüksek ürünler kullanabilirsiniz.
• Yeşil enerji kullanabilir, böylelikle fosil yakıtlar nedeniyle oluşan karbon ayak izinizi azaltabilirsiniz.
• Daha az et tüketebilirsiniz; zira et endüstrisi karbon salınımında büyük bir paya sahip.
• Yerli gıda tercih edebilir, böylelikle ürünlerin lojistiği sırasında oluşacak karbon salınımını azaltabilirsiniz.
• Geri dönüşüm yapmaya dikkat ederek ikincil karbon ayak izinizi azaltabilirsiniz.
• Tüketim alışkanlıklarınızı değiştirebilir ve eşyalarınızı tamir ederek ömürlerini uzatabilirsiniz.
• Sürdürülebilir bir gelecek için karbon ayak izinin azaltılmasında yürütülen sosyal sorumluluk projelerine katılabilir, iklim mücadelesinde aktif bir rol alabilirsiniz.

Kısacası, tüketim kültüründen uzaklaşmak birey olarak karbon ayak izimizi azaltmakta oldukça önemli. Gereksiz alışverişlerden kaçınmak, plastik kullanımını en aza indirmek, mümkün olduğunca atık üretmemeye gayret etmek bile fark yaratmak için atılmış etkili adımlardan yalnızca birkaçı. Birey olarak yapabileceğimiz diğer bir şey ise şirketlere sıfır karbon politikasını uygulamaları için müşteri olarak baskı uygulamak. Sonuçta büyük şirketler ve endüstriler karbon salınımında aslan payına sahip. Sanayi ve endüstride yapılacak çevreci devrimler ile insanlığın dünyaya bıraktığı karbon ayak izini azaltmak hatta sıfırlamak bile mümkün.

Karbon Ayak İzi Projeleri

Küresel ısınmanın yarattığı tehlikenin fark edilmesinin ardından dünyanın çeşitli bölgelerinde çeşitli karbon ayak izi projeleri yürütülmeye başladı. Büyük şirketlerin birer birer “sıfır karbon” politikasını benimsemesi ve bu politikayı gerçekleştirmek için adımlar atması bunun yalnızca bir örneği. Sıfır karbon politikası ile üretimin neden olduğu karbon ayak izi azaltılabilir, hatta nötrlenebilir.

Büyük şirketlerin yanı sıra devletler, belediyeler ve sivil toplum kuruluşları da çeşitli farkındalık çalışmaları yapmakta. Sıfır atık projesi de bu çalışmalar arasında öne çıkanlardan biri. Sıfır atık projesi ile kurumlardan bireylere kadar geniş bir kesim geri dönüşüm yapmaya teşvik ediliyor ve böylelikle atık kaynaklı karbon ayak izi oluşumunun önüne geçmek amaçlanıyor.

Siz de karbon ayak izinizi hesaplayabilir ve neden olduğunuz karbon salınımını azaltmak için çabalayarak dünyayı kurtarma mücadelesinde aktif bir rol alabilirsiniz. Çünkü yalnızca bir tane dünyamız var ve yaşam insanlığın kötü alışkanlıkları yüzünden yok edilmeyecek kadar kıymetli. Nâzım Hikmet’in de dediği gibi: “(…) öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı / Yetmişinde bile, meselâ, zeytin dikeceksin / Hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil / Ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için / Yaşamak yani ağır bastığından.”