Deprem Nedir? Depremler Nasıl Oluşur?

İnsanlık tarihi boyunca kaçınılmaz bir gerçek olan deprem, en sık gerçekleşen doğal afetler arasında yer almaktadır. Deprem hakkında bilgi sahibi olmak, hayat kurtarıcı önlemler alabilmek için önemlidir. Öncelikle sürekli karşılaştığımız depremin ne olduğunu sizlere açıkladık. Deprem nedir ve depremler nasıl oluşur tüm detayları ile anlatmaya çalıştık. Deprem i

Deprem Nedir?

Yer kabuğunda gerçekleşen kırılmaya bağlı ani titreşim dalgalarının yer yüzüne ulaşarak sarsıntıya neden olmasına deprem denir. Depremler ayrıca yanardağ patlaması gibi sarsıntıya neden olan doğa olayları sonucunda da oluşabilmektedir. Depremler sismolog ile ölçülür ve deprem bilimine ise Sismoloji denir. Deprem bilimi ile uğraşan deprem bilimcisine ise Seismologist denir.

Deprem Nedir ve Türleri Nelerdir?

Tektonik Depremler Nelerdir?

Levhaların hareket etmelerinden dolayı oluşan depremlere tektonik deprem denir. En çok yıkıma sebebiyet veren ve yer yüzünde en çok görülen deprem türüdür. Depremlerin yaklaşık olarak %90’ı tektonik depremlerdir.

Çöküntü Depremler Nerede Görülür?

Yeraltı madenlerinin erimesi, karstik kayaçların erimesi veya yer altı su alanlarının boşlaması ile çökmeler meydana gelir. Bunun sonucunda oluşan depremlere çöküntü depremleri denir. Enerjileri az olduğu için fazla zarara yol açmazlar. Türkiye’de Antalya ve Konya şehirlerinde görülmektedir.

Volkanik Depremler Nerede Görülür?

Volkanik depremler, yanardağların patlaması sonucu oluşan deprem türüdür. Geneli aktif yardağların bulunduğu bölgelerde meydana gelir. Türkiye’de aktif yanardağ olmadığı için görülmez. Dünyada ise genellikle Japonya ve İtalya gibi ülkelerde görülmektedir.

Tektonik Deprem Nedir?

Dünyamızın iç yapısı hakkında, jeolojik ve jeofizik bilim dallarının incelemeleri sonucu elde edilen verilerinin oluşturduğu bir yeryüzü modeli vardır. Bu modele göre yer yüzünden yaklaşık 70-100 km kalınlığında oluşmuş Litosfer (taş küre) bulunmaktadır. Okyanuslar, kıtalar, denizler ve yer yüzünde bulunan diğer her şey burada bulunmaktadır. Taş küre ile dünyanın merkezi arasında kalan ve 2.900 km kalınlığa sahip kuşağada manto adı verilir.

Tektonik Depremlerin Özellikleri

Mantonun altında bulunan çekirdeğin erimiş halde bulunan Nikel-Demir karışımından oluşmuş olduğu bilinmektedir. Buna bağlı olarak yeryüzünden derinlere indikçe ısının arttığı da biliniyor. Enine deprem dalgaları çekirdekten yayılmadığı için çekirdeğin sıvı bir ortam olduğu saptanmıştır. Yer katmanlarının en kalınını oluşturan Manto’nun genelde katı olduğu fakat yerden derine gidildikçe sıvı ortamlarının da bulunduğu bilinmektedir.

Yer kabuğunun altında Atenosfer adı verilen üst manto bulunmaktadır. Burada meydana gelen kuvvetler, özellikle konveksiyon akımları (Manto tabakasının alt kısmı ile üst kısmı arasındaki sıcaklık farkından dolayı dikey yönde hareketler oluşur, bu hareketlere konveksiyon akımları denir.) sebebiyle yer kabuğu parçalanmakta ve levhalar oluşturmaktadır.

Üst Manto’da oluşan konveksiyon akımları, radyoaktivite (Atom çekirdeğinin, tanecikler veya elektromanyetik ışımalar yayarak kendiliğinden parçalanmasıdır.) sebebiyle oluşan yüksek ısıdan dolayıdır. Akımlar yukarıya doğru yükseldikçe taşyuvarda strese ve gerilmelere sebeb olmaktadır. Bunun sonucunda zayıf bölgelerin kırılmasıyla levhalar oluşmaktadır. Hali hazırda 10 büyük levha bulunmaktadır ve çok sayıda da küçük levha bulunmaktadır. Bu levhaların üzerinde bulunan kıtalarla birlikte, Üst Manto’nun üzerinde tıpkı bir sal gibi yüzmektedir. Fakat bu hareket çok yavaş olduğu için asla hissetmeyiz.

Deprem Nedir ve Depremin Nedenleri Nelerdir?

Deprem nedir sorusu genellikle rüyada deprem görmek ne demek ile hatırlanıyor. Teknik olarak açıklayalım. Konveksiyon akımlarının bulunduğu yerlerde levhalar birbirlerinden ayrılmakta ve buradan yükselen sıcak magma okyanus ortası sırtları oluşturmaktadır. Levhaların birbirlerine yaklaştıkları bölgelerde sıkışmalar ve sürtünmeler meydana gelmekte, temas eden levhaların biri aşağıya doğru yani Üst Mantoya batmakta ve eriyerek yitme bölgeleri oluşturmaktadır. Konveksiyon akımlarından dolayı meydana gelen bu olay taş kürenin altında sürekli devam etmektedir.

Yukarıda, üzerinde bulunduğumuz levhaların Üst Manto’da meydana gelen konveksiyon akımları sebebiyle hareket ettiklerini ve bu nedenle birbirlerinden ayrıldığını veya ittiklerini ve bu olayların yaşandığı bölgelerin deprem alanlarını oluşturduğunu söylemiştik. Temas halinde bulunan levhaların arasında, harekete engel olan bir sürtünme kuvveti yer alır. Lehvaların hareket edebilmesi için temas bölgesinde bulunan sürtünme kuvvetinin giderilmesi gerekmektedir.

Deprem Nasıl Oluşur Kısaca

Bu levhalar arasında sürtünme kuvveti aşıldığı zaman bir enerji açığa çıkar. Bu enerji çok kısa bir zaman diliminde aniden oluşur ve şok niteliğindedir. Bununla birlikte çok uzak yerlere kadar dalgalar halinde yayılım gösterir bu enerji sarsıntılara neden olur. Oluşan bu sartsıntılara deprem denir.

Fay Hattı Nedir?

Enerji, başlangıç noktasından uzaklaştıkça ortaya çıkarttığı sarsıntı azalır. Bu sırada yerkürede bazen gözle görülebilen, kilometrelerce uzayabilen FAY adı verilen kırıklar oluşur. Bu kırıkları, bazen yüzey tabakaları ile dolduğu için göremeyebiliriz. Bazende eski bir depremden dolayı oluşmuş ve yüzeye çıkmış, fakat zamanla kapanmış bir fay yeniden sarsıntılara sebep olabilir.

Depremlerin Gerçekleşme süreci 1991 yılında Amerikalı Reid tarafından laboratuvarlarda denenerek ispatlanmıştır ve çalışmalara Elastik Geri Sekme Kuramı adı verilmiştir.

Bu kurama göre, herhangibir yerde, zamana bağlı olarak, yavaşça oluşan birim deformasyon birikiminin elastik olarak barındırdığı enerji, belli bir seviyenin üstüne çıktıktan sonra fay düzlemi boyunca var olan sürtünme kuvvetini yenerek, fay düzleminin her iki tarafındaki bayaçların birbirine göreli hareket oluşturmaktadır.

Fay Hattı Kırıldıktan Sonra Ne Olur?

Bu olay kısaca ani yer değiştirme hareketidir. Bu ani yer değiştirmeler bir noktada biriken birim deformasyon enerjisinin açığa çıkması, diğer bir deyişle mekanik enerjiye dönüşmesi ve sonuç yer katmanlarının kırılma veya yırtılma hareketi ile olmaktadır.

Kayalarda, önceden bir birim yer değiştirme birikimine uğramadan kırılmaları mümkün değildir. Bu birim yer değiştirme hareketleri, aslında hareketsiz gibi duran yerkabuğunda, Üst Manto’da oluşan konveksiyon akımları oluşmakta, kayalar belirli bir gerilime kadar dayanıklılık göstermekte ve belli bir baskının ardından kırılmaktadır. İşte bu kırılmalar sonucunda açığa çıkan enerjinin dalgalar halinde yayılarak depremleri oluşturmaktadır. Uzun süreçlerden sonra birikmiş enerji bu kırılmalardan sonra bir kısmını ya da tamamını gidermiş olmaktadır.

Genellikle deprem olayı esnasında oluşan faylarda, elastik geri sekmeler, fayın her iki tarafında ve ters yönde oluşmaktadır. Faylar çoğunlukla hareket ettiği yöne göre isimlendirilir. Yatay hareket sonucu oluşan faylara Doğrultu Atılımlı Fay denir. Fayın oluşturduğu iki farklı blokun birbirlerine göreli olarak sağ veya sol yönlü doğrultulu atımlı faya örnektir.

Depreme Karşı Alınacak Önlemler

Deprem Çantası Hazırlamak

Öncelikle her evde, her bireye ayrı olacak şekilde deprem çantası bulundurulmalıdır. Deprem çantanızı özenle doldurmalı ve içerisinde bulunan gıda maddelerini son kullanma tarihlerine göre güncel tutmalısınız.

Evde her bireyin en kolay şekilde ulaşabileceği yerlerde bulunmalıdır. İçerisinde mutlaka su, raf ömrü uzun hazır gıda, fener, düdük, ışık, ilk yardım seti vb gibi acil ihtiyaçların tümü bulunmalıdır. AFAD’ın oluşturduğu deprem çantasında bulunması gerekenler listesine buradan ulaşabilirsiniz.

Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı

Bir konut satın alırken veya kiralarken, bina zemininin nemden etkilenmediğinden, bina yapımında kullanılan malzemelerin deprem standartlarına uyduğundan, bina projesinin yeterli dayanıklılığa sahip olduğuna emin olmalısınız. Japonya’da inşa edilen binalarda sıklıkla kullanılan raylı sistemler veya benzeri inovatif çözümlerin kullanıldığı binalar, depremin etkisini minimum seviyelerde hissetmenizi sağlayabilir.

Türkiye’de en çok tercih edilen ve depreme dayanıklı yapılarda kullanılan sistemlerden biri sismik izolatör sistemidir. Bu sistem binanın yere basan kolanlarının altına yerleştirerek deprem dalgalarının etkisini azaltmaktadır.

Deprem Önlemi İçin Eşyaları Sabitleme

Evinizdeki eşyaları sabitleyici aparatlar ile sabitlemeniz, deprem sırasında eşyaların üzerinize düşmesi, parçalanarak size zarar vermesi gibi riskleri minimum seviyelere indirgeyebilir.

Evdeki eşyaları sabitlemek, evdeki çocuklar için de ayrıca güvenlik önlemi oluşturmaktadır. Eşya sabitleme aparatlarını çocuk ürünleri mağazalarından veya mobilya mağazalarından temin edebilirsiniz.

Deprem Hayat Üçgeni Nedir?

Evinizi dekore ederken, hayat üçgeni oluşturabileceğiniz alanları belirlemek, deprem anında üzerinize tavan çökmesi, eşya düşmesi gibi durumlarda zarar görmekten koruyabilir. Hayat üçgeni oluşturduğunuz alanda ellerinizle başınızı koruyarak, cenin pozisyonunda kalmanız gerekmektedir.

Hayat üçgeni, sabitlenmiş sağlam bir dolabın yanı, koltuk veya uyuduğunuz yatağın yanı gibi alanlar olabilir. Burada en önemli etken hayat üçgeni olarak kullanacağınız eşyaların üzerine düşebilecek ağır bir yüke dayanıklı olmasıdır.

Deprem Erken Uyarı Sistemi ve Uygulaması

Günümüzde mobil veya masaüstü cihazlarda kullanabileceğiniz, deprem alarm uygulamaları ve binalara yerleştirilen erken uyarı sistemleri bulunmaktadır. Erken fark etmek, hayat üçgeni alanında cenin pozisyonu almak için zaman kazandırabilir.

Android cihazlarınız için Google Play Store ve IOS cihazlarınız için Apple Store’da Earthquake Alarm uygulamalarını indirebilirsiniz.

Deprem İçin Çelik Kafes

Çinli bir girişimci tarafından tasarlanan bu yatakların dış katmanı çelikten oluşmaktadır. Deprem anında yatak üzerinde bulunan kişiyi içine alarak kapanmakta ve depremin yol açtığı yıkımdan korumaktadır.

Yatağın içerisinde olası mahsur kalma durumlara karşı, oksijen tüpü, fener, yiyecek, içecek, ilk yardım çantası vb. gibi ihtiyaç duyabileceğiniz tüm malzemeler bulunmaktadır.

Deprem Anında Aranabilecek Acil Durum Telefonları

Türkiye’de Deprem Anında Zor Durumdaysanız Aramanız Gereken Telefon Numaraları:

• 112 Acil Yardım
• 110 İtfaiye
• 155 Polis İmdat